Wspólny Powiat - bezpłatna gazeta kulturalno-informacyjna

Muszę wyznać, że w podeszłym wieku, przy głębokim umiłowaniu piękna natury i pogodnego uśmiechu ludzi, zarówno moja siedziba, jak i przyjacielski sto­sunek do gospodarzy i najbliższych milanowskich ro­daków najzupełniej mi dogadzają.

Mieszkam w drewnianej willi, posiadającej jednak wszelkie wygody. Przepiękne stuletnie dęby, jakie oglądam stale z moich okien, warszawski mieszczuch ogląda jedynie na spacerze w Łazienkach. A czy stołeczni obywatele mogą obcować, tak jak to mnie przypada w udziale, z bałkańskimi synogarlica­mi, które od szeregu lat zagnieździły się na wysokich sosnach mego miasta-ogrodu, tu się lęgną i doniosłym turkotem ogłaszają nadejście wiosny. A przez całe lato zięby, szwargotliwy ptasi drobiazg, a w maju nawet -słowiki...

To wszystko jest do zobaczenia i usłyszenia zaled­wie o 35 minut jazdy elektrycznym wagonem wygodniejszym od tramwaju, a często mniej zatłoczonym.

To są uroki miasteczka na trasie.

A jego oblicze? To, oczywiście, rzecz gustu. Kawiarnia jest. Kawa dobra, lokal jak inne kafejki[1]. Jest nawet stolik klubowy. Klub - prywatny, nazwa­ny powszechnie Klubem Millenium, albowiem 10 członków ma ponoć w sumie tysiąc lat, nie dziwota, że coraz to jeden z nieśmiertelnych przenosi się do wieczności. Ale są to naprawdę godni obywatele.

Oblicze mego miasteczka sprawia często wrażenie dżentelmena jedynie do połowy ogolonego. To równocześnie i podmiejska dzielnica wielkiego miasta, i partykularz z placem targowym, dostarczanym w bańkach mlekiem i dorocznym odpustem.

Uwodzicielski ruch uliczny odbywa się w ustalo­nych godzinach zmiany załóg robotniczych fabryk jedwabniczej i dentystycznej, kiedy to nadobne Carmeny wylegają tłumnie na pryncypialną arterię Kościuszki. Do nich dołączają jeszcze „boże krówki" z fabryki cukrów o podobnej nazwie i wtedy to płeć piękna ukwietnia asfaltowe ulice. Te kwietniki są symbolem niewiast Milanówka. Natomiast śmietniki formuje przeważnie młodzież z ga­tunku nierobów w wieku przedpoborowym.

Pijanych sporo, chuliganów wystarczyłoby na export, choć trzeba przyznać, że jedyne w mieście źródło wyszynku - Gospoda PSS[2] - walczy jak może z „trunkową" klientelą. I tu, jak we wszystkich zakładach handlowych PSS, obsadę stanowią kobiety i mimo młodego wieku potrafią ujarzmić niesforną część gości.

Główne śmietnisko Milanówka to placyk przy kiosku z piwem i poczekalnia stacyjna. W okresie letnim śmietniskowe fajfokloki odbywają się przy kiosku. W sezonie jesienno-zimowym ubaw przenosi się do po­czekalni. A właśnie w tejże poczekalni przebywają dziewczęta dojeżdżające do technikum. Dobrze, że miejscowi funkcjonariusze milicji często składają wi­zyty w tej przystani. Odwiedziny kończą się z reguły odświeżeniem atmosfery.

Miasteczko na trasie, mimo młodego wieku, obrasta już spatynowanymi wspominkami. Są już i pewne za­bytki. Jeżeli chodzi o wspominki, to chyba najwięcej łączy się ich z linią EKD[3] czy też WKD. Można by powiedzieć, że lokalny zabytek sentymentalny jest tak swoisty dla całej osady, że nawet pewne historyczne zdarzenia czy daty określa się według EKD: „To było jeszcze przed EKD, wtedy przeciąga­no odnogę z Podkowy do nas..." i do dziś dnia jeszcze takimi terminami operują starsi obywatele. A załoga linii to bliscy przyjaciele stałych pasażerów. Niejedno­krotnie można usłyszeć opowieści o postawie koleja­rzy WKD w okresie ostatniej wojny.

- Pamiętasz tę słynną zasadzkę i łapankę na stacji Podkowa Główna.

-     Wiedziały, dranie...

Jeszcze przed przybyciem pociągu warszawskiego do stacji Podkowa Główna nadjechały od Brwinowa sa­mochody z żandarmerią i SS-manami. Rozbiegli się po obu stronach toru - wyraźnie oczekiwano pociągu. Kiedy nadjechał, natychmiast cały skład, złożony z trzech wagonów, został otoczony łańcuchem uzbro­jonych Niemców. Pasażerowie dopiero przed samą sta­cją zauważyli zasadzkę, nie pozostawało już nic prócz oczekiwania na rozwój wypadków.

Zanim żołdacy wkroczyli do pierwszego wozu, do stojącego wewnątrz konduktora Wacława Wrzóska podszedł spokojnie nieznany mu osobnik i bez słowa do konduktorskiej torby na bilety wpuścił dużego browninga, po kilku sekundach uczynił to samo sąsiad stojący obok. Konduktor ani drgnął, jedynie poprawił pasek torby na szyi. Najskrupulatniejsza rewizja, długa i uciążliwa, nie dała żadnego wyniku. Odtąd wielu, zwłaszcza młodych pasażerów, witało konduktora Wrzoska słowami; „cześć, towarzyszu" i choć nie znało go osobiście, ściskało mu serdecznie dłoń.

A oto i drugi epizod, nie tak dramatyczny jak po­przedni. Tym razem była to kolejna „łapanka żyw­nościowa", urządzana zazwyczaj w dni targowe. Bohaterem jej stał się obywatel Tadeusz Markowski, były spiker rozgłośni Toruńskiej PR, który na okres wojny przyoblekł skórę konduktora. Epizod z nim na długo pozostał w pamięci obywate­li elektrycznej trasy milanowskiej, a przydarzył się w okolicznościach, które mimo zrozumiałej paniki pod­czas samej akcji, po jej zakończeniu budziły już tylko wesołość. Tak zwani łapacze żywności zatrzymali pewnego razu pociąg EKD na trasie i poczęli przeprowadzać re­wizję w poszukiwaniu artykułów spożywczych. Obsada nalotowa była niewielka, przeglądano wagony kolejno. Akcja odbywała się w ponurej ciszy. Rewidowano pierwszy wagon, gdy nagle z drugiego doleciało donośne gdakanie kury. Oprawcy przeskoczyli do na­stępnego wagonu, a wtedy dowcipna kura odezwała się w trzecim wagonie, gdacząc tak wyzywająco, jak gdyby pokpiwała sobie z przedstawicieli raubritterów. Otóż inteligentną Kurą okazał się pan Tadeusz Mar­kowski, który, wykorzystując swe wybitne zdolności imitatorsko-spikerskie, ocalił w tym przypadku nie­jedną kurę od zagłady we wrogich żołądkach, a ich właścicieli od łajdackich pokwitowań za łupy.

Przytoczone epizody, świadczące o familiarnych sto­sunkach funkcjonariuszy EKD z pasażerami, przypo­mniały mi, jak to potrafiono wzajemnie okazywać so­bie pomoc, nawet w pewnych drastycznych okolicznoś­ciach. Jak wiadomo, tabor omawianej sławnej linii WKD nie posiada ani jednego nawet zera z tak koniecznych czasem dwóch zer... Tłumaczy się to krótkimi przelotami między przy­stankami. W razie konieczności pociąg elektryczny jest tak uprzejmy, komentowano, że zatrzyma się na proś­bę pasażera i wysadzi go jak niemowlę. Taki właśnie przypadek wydarzył się sławnemu on­giś burmistrzowi Milanówka, obywatelowi Budnerowi[4]. Z okoliczności nie cierpiącej najmniejszej już zwło­ki zwierzył się gwałtownie motorniczemu, ten pociąg zatrzymał, jakież było jednak jego zdziwienie, kiedy zobaczył, że pan burmistrz przykucnął na szynach tuż przed wagonem. Mimo takiej arogancji nie wypadało go przejechać. Po chwili pan burmistrz wskoczył z powrotem do wozu, począł gorąco przepraszać motorni­czego i zaniepokojonych pasażerów za zwłokę. Miał tak ważną sprawę do załatwienia w stolicy, że oczeki­wanie na następny pociąg mogło stać się wielką stratą dla spraw miasta.

Powiedziałem już, że stosunki z EKD zawsze były familiarne, więc i tym razem zrozumiano pana burmi­strza i wybaczono mu.

Trzeba przyznać, że w okresie powojennym Mila­nówek zdobył pozycję wartości zasadniczej. Nie tylko dwie podstawowe szkoły otrzymały piękne, obszerne budynki, lecz również powstał okazały gmach liceum. Fabryka Narzędzi Chirurgicznych i rozbudowa Fabryki Jedwabiu Naturalnego - to znaczne pozycje prze­mysłowe, są i inne, mniejsze, lecz ważne dla rozwoju miasta.

Wraz z rozwojem miasteczko na trasie poczyna obra­stać w tradycje i pokrywać się patyną. W ramy dawniejszych lat Milanówka wdraża się po­stać Bolesława Prusa. Wielkiemu pisarzowi ufundowa­no ostatnio tablicę pamiątkową na domu, w którym ongiś zamieszkiwał. Wspomina się także o Antonim Ossendowskim - tu znalazł ostatnią przystań swych światowych podróży, jest na wokandzie i malarz Kamil Witkowski, wielki śpiewak Stanisław Gruszczyński i kilku innych, równie ongiś znanych, a odeszłych do krainy wspomnień. (...)

(...) A przed moimi oknami szumią nadal dwa stuletnie dęby, zmieniają kolory szat w zależności od sezonowej mody, ale dostojeństwo postawy i zaklęte piękno trwa w nich niezmiennie.

(Wspomnienie Jana Kruszewskiego pochodzi z książki "Przed pół wiekiem w stolicy", LSW - 1969; sądząc z innych gawęd zawartych w tej samej książce powstało w latach 1967-68.)

---

[1] Autor prawdopodobnie miał na myśli kawiarnię, która w owym czasie znajdowała się w budynku przy ul. Piłsudskiego 33, w narożnym parterowym lokalu.

[2] Tzw. „Gospoda PSS", zwana również przez wiele lat „Gospodą Ludową", mieściła się w części parterowej budynku usytuowanego na rogu ul. Warszawskiej i Grudowskiej.

[3] EKD = Elektryczne Koleje Dojazdowe; WKD = Warszawskie Koleje Dojazdowe. Linia popularnej kolejki EKD dotarła do Milanówka w 1936 r., jako odgałęzienie (z Podkowy Leśnej do Milanówka) linii Warszawa-Grodzisk Maz.

[4] Kazimierz Budner nie był burmistrzem, lecz wójtem Milanówka w latach 1945-1949.